Múa Xòe Thái: Nghệ Thuật Truyền Thống của Người Dân Tộc Thái

• 06/08/2019

Mường Lò - Nghĩa Lộ là một khu vực giàu truyền thống lịch sử và văn hóa, với cánh đồng lớn đứng thứ nhì ở Tây Bắc Việt Nam. Các nghiên cứu của nhà khoa học về sự thiên di của các ngành Thái ở khu vực này, đặc biệt qua hai cuốn sử thi của người Thái Đen như "Quám tố mương" và "Táy pú sớc", cho thấy rằng khoảng thế kỷ XI-XII, người Thái Đen do Tạo Xuông, Tạo Ngần dẫn đường di cư từ Mường Ôm, Mường Ai đến Mường Lò để sinh sống và cơ lập nghiệp. Vì thế, Mường Lò - Nghĩa Lộ vẫn được coi là vùng đất tổ của người Thái Đen ở Tây Bắc Việt Nam.

Trong suốt lịch sử cư trú trên vùng đất này, người Thái đã chung tay khai phá mương bản, ruộng đồng, đoàn kết xây dựng bản làng hạnh phúc và ấm no. Trong quá trình này, cộng đồng đã sáng tạo ra các điệu xòe với sức sống mãnh liệt của nó. Với nền nông nghiệp là nghề chủ yếu, người Thái luôn phải cần cù sáng tạo trong lao động sản xuất, vượt qua khó khăn từ thiên nhiên và đấu tranh chống lại thú dữ. Mỗi khi có niềm vui của bản làng hay mùa màng bội thu, mọi người lại nắm tay nhau nhảy múa quanh đống lửa. Hành động này được kế thừa và truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, dần dần được nâng lên thành các điệu xòe cơ bản. Điều này thể hiện sự khát khao về cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người Thái. Nghĩa Lộ - Mường Lò không chỉ là nơi sinh sống của người Thái mà còn là biểu tượng của văn hóa Thái, với các vòng xòe đặc trưng. Sáu điệu xòe cổ là những biểu tượng tinh túy, ấn tượng nhất của nghệ thuật này.

Mỗi điệu xòe là một biểu hiện của những triết lý sống cao đẹp của cộng đồng Thái, thể hiện sự óc sáng tạo và trình độ nghệ thuật trong lao động sản xuất. Hiện nay, người Thái đã phát triển đến 36 điệu xòe khác nhau, nhưng tất cả đều bắt nguồn từ sáu điệu xòe cơ bản sau:

Điệu "khắm khăn mơi lẩu" hay còn gọi là "nâng khăn mời rượu" là một trong những biểu hiện của văn hóa giao tiếp ứng xử của người dân tộc Thái. Ở đây, mỗi lần ai đến thăm nhà đều được đón tiếp một cách trân trọng và chân thành. Điệu xòe này thường được thể hiện thông qua những động tác mềm mại, uyển chuyển, khi người thiếu nữ dâng chén rượu mời khách lên đôi tay, kèm theo một chiếc khăn xòe và câu khắp mời rượu, nhấn mạnh sự quý trọng và tôn trọng đối với khách.

Điệu “nhôm khăn”, hay còn gọi là "tung khăn", là một trong những điệu xòe sôi động nhất, thường thể hiện niềm vui và sự phấn khởi của con người trước những thành tựu và niềm hạnh phúc trong cuộc sống. Mỗi khi có tin vui từ gia đình hoặc từ bản làng, cả cộng đồng sẽ thể hiện sự hân hoan bằng cách nắm tay nhau và cùng nhau tung khăn trong điệu xòe này.

Điệu xòe "Đổn hôn", hay còn gọi là "tiến lùi", là biểu hiện của sự đoàn kết và đồng lòng của cộng đồng trong những thời điểm khó khăn nhất. Mỗi bước tiến và lùi trong điệu xòe này đều ẩn chứa những quan niệm sâu sắc về cuộc sống. Cuộc sống không chỉ có những thời kỳ yên bình, ấm áp và hạnh phúc, mà còn có những khó khăn, trở ngại. Tuy nhiên, ý chí và tình thương của con người vẫn luôn vững mạnh và bền bỉ, như một tấm gương sáng tỏ trong bức tranh cuộc sống.

Điệu "phá xí", hay còn gọi là "bổ bốn", là biểu hiện của tinh thần đoàn kết và sự gắn bó của cộng đồng. Dù có đi khắp bốn phương trời, nhưng những người con của vùng đất Mường Lò luôn giữ vững tình yêu và tinh thần quê hương, không quên cội nguồn. Điệu xòe này thường được biểu diễn bởi nhóm 4 người, được chia thành nhiều nhóm khác nhau. Thỉnh thoảng, những nhóm này còn được tách thành nhiều nhóm nhỏ hơn, mô phỏng cuộc sống đầy thách thức và khó khăn. Mặc dù có những lúc dường như con người bị tách rời nhau, nhưng bằng tinh thần đoàn kết và lòng hiếu thảo, họ đã vượt qua mọi trở ngại trong cuộc sống.

Điệu "khắm khen", hay còn gọi là "nắm tay", là biểu hiện của sự đoàn kết trong cộng đồng. Mỗi khi đối diện với niềm vui hoặc khó khăn trong cuộc sống, mọi người luôn đồng lòng nắm chặt tay nhau để cùng vượt qua. Quanh đống lửa, họ hòa mình vào không gian, nhịp nhàng nhảy múa vòng tròn theo sự xoay tròn của hành tinh, đồng thời theo nhịp đập của trái tim. "Khắm khen" được coi là một trong những điệu xòe cơ bản nhất trong nghệ thuật xòe của người Thái.

Điệu "ỏm lọm tốp mư", hay còn gọi là "vòng tròn vỗ tay", thể hiện sự mừng rỡ và khao khát một cuộc sống hạnh phúc và ấm no. Đây là điệu xòe thường kết thúc mỗi cuộc vui, khi mọi người đã cùng nhau chia sẻ niềm vui và tình cảm, và đến lúc nói lời chia tay. Trong không khí luyến tiếc và hy vọng, mọi người hứa hẹn gặp lại nhau trong niềm vui của mùa tiếp theo.

Với xòe cổ, cộng đồng người Thái Mường Lò, cũng như tộc người Thái ở vùng Tây Bắc nói chung, đã tạo ra một nét văn hóa độc đáo và đặc sắc. Xòe cổ không chỉ là biểu tượng văn hóa của vùng Mường Lò mà còn là linh hồn của văn hóa Thái. Nghệ thuật này được coi là một tài sản văn hóa tinh thần vô giá, được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia theo Quyết định số 1877/QĐ-BVHTTDL. Điều này là một niềm vinh hạnh lớn đối với cộng đồng người Thái Mường Lò - Nghĩa Lộ.